Pertahanan banjir bagi semut: "mengumuhkan bersama-sama" (pdf)
Joachim Moog, Jabatan Zoologi, Universiti Frankfurt
Banjir boleh menyebabkan orang ramai meninggalkan rumah mereka, tetapi semut yang tinggal di hutan hujan di Malaysia
boleh mengekalkan sarang mereka dalam keadaan yang kering dengan mengeluarkan air banjir tersebut.
Secara umumnya, kebanjiran dalam kawasan sarang memberi kesan yang buruk kepada semut. Begitu juga dengan semut yang
bersarang pada bahagian kanopi hutan hujan tropika dimana pengaliran air yang deras boleh memberi ancaman diluar dugaan.
Pembinaan sarang dengan menggunakan atau disambungkan dengan daun yang 'kalis air' adalah merupakan satu fenomena yang
biasa, tetapi hanya sedikit sahaja maklumat yang ada mengenai sifat-sifat semut arboreal yang bersarang pada lubang
tumbuhan untuk mengawal banjir.
Ulrich Maschwitz dan Joachim Moog dari Universiti Frankfurt telah mengkaji
corak kelakuan semut yang bersarang pada bambu iaitu Cataulacus muticus di
Lembah Gombak kira-kira 30 km dari utara Kuala Lumpur (
Maschwitz
and Moog, 2000). Semut ini tinggal di sekelompok bambu raksasa (Gigantochloa)
setinggi 15 m dan membuat sarang diantara rongga-rongga batang bambu. Walaubagaimanapun,
habitat mereka ini tidak boleh dijamin untuk bebas daripada masalah banjir
kerana air boleh turun kebawah melalui ruang yang terdapat pada batang dan
akhirnya melalui sarang semut.
Cataulacus muticus telah membangunkan dua peringkat tindakan terhadap banjir pada sarang mereka.
Peringkat A: Mereka menghalang laluan air tersebut dengan menggunakan kepala mereka. Sekiranya teknik ini
tidak berkesan untuk menghalang air, maka bertukar ke Plan B: Mula minum. Beratus-ratus semut akan pergi
ke kawasan air yang tidak diingini dan mengumuhkan air tersebut keluar dari sarang.
|
|
Rajah 1 A Cataulacus muticus pekerja mengengkat gaster dan mengumuhkan titisan air. Gambar: Ulrich Maschwitz. |
|
Penyelidik telah merekabentuk satu makmal eksperimen yang ringkas untuk memerhatikan tindakan semut.
Tiga koloni semut telah bersarang pada satu tiub plastik yang lutsinar yang mempunyai bentuk yang sama
dengan habitat semulajadinya pada bambu . Apabila mereka meletakkan dua mililiter - kira-kira setengah
sudu - air yang berwarna ke dalam sarang, mereka mendapati semut tersebut minum air itu, sebelum keluar
dari sarang dan mengumuhkan titisan air yang agak banyak. Selepas dua hari, kira-kira 800 semut berkerja
bersama-sama minum air tersebut dan membuat kira-kira 3000 kali perjalanan ke 'tandas'.
Cataulacus muticus adalah satu-satunya semut yang dikenali sebagai boleh mengumuhkan air keluar sebagai
'air kencing' walaupun ada juga terdapat semut yang boleh 'meludah' air dari sarang. Cara lain bagi
pertahanan banjir telah dilaporkan berlaku pada spesies semut pseudomyrmecine iaitu Tetraponera binghami
yang berhabitat pada internod bambu (Klein et al. 1994) dan beberapa spesies formicine dari genus
Cladomyrma (Moog et al. 1997) yang mendiami di tumbuhan semut yang hidup. Maksud lain bagi kawalan banjir
bagi semut termasuklah membawa titisan air dengan melekatkan titisan tersebut pada badan mereka
(Camponotus (Colobopsis) sp. 1, Federle et al. 1998) dan mengurangkan laluan air ke sarang dengan
menghalang laluan masuk ke sarang dengan menggunakan kepala mereka (Polyrhachis schellerichar,
Schellerich-Kaaden et al. 1997). Tetapi cara ini adalah terhad kepada semut yang tinggal dalam batang.
Bagi spesies yang boleh berpindah sarang mereka dengan mudah, sebagai contoh semut yang bersarang pada
kayu reput, mereka lebih suka untuk berpindah. Kecenderungan untuk menimba air bagi semut yang bersarang
pada batang di hutan Malaysia membolehkan mereka untuk bersarang dalam mikrohabitat yang mana masalah
banjir adalah satu fenomena yang biasa.
Joachim Moog (17.02.2005)
Literature
Federle W, Maschwitz U & Fiala B (1998) The two-partner ant-plant
system of Camponotus (Colobopsis) sp.1 and Macaranga puncticulata (Euphorbiaceae):
Natural history of the exceptional ant partner. Insectes Soc. 45 (1), 1-16.
pdf
Klein RW, Kovac D, Maschwitz U & Buschinger A (1994) Tetraponera
sp. nahe attenuata F. Smith, eine südostasiatische Bambusameise (Hymenoptera:
Formicidae: Pseudomyrmecinae) mit ungewöhnlichen Anpassungen an ihren Lebensraum.
Mitt. Dtsch. Ges. Angew. Ent. 9, 337-341.
Maschwitz U & Moog J (2000) "Communal peeing: a new mode of flood
control in ants." Naturwissenschaften 87 (12): 563-565.
pdf
Moog J, Drude T, Agosti D & Maschwitz U (1997) Flood control by ants:
water-bailing behaviour in the south-east Asian plant-ant genus Cladomyrma
Wheeler (Formicidae, Formicinae). Naturwissenschaften 84 (6), 242-245. pdf
Schellerich-Kaaden AL, Dorow WHO., Liefke C, Klein RW& Maschwitz U
(1997) Biology of Polyrhachis schellerichae, a specialized bamboo dwelling
ant species from the Malay Peninsula (Insecta: Hymenoptera: Formicidae).
Senckenbergiana biologica 77 (1), 77-87.
Kembali ke rumusan "ekologi"